Szkoły alternatywne tak bardzo różnią się od tradycyjnych, że niekiedy mogą wywoływać zdziwienie. Sprawdź w naszym artykule, jakie istnieją alternatywne formy edukacji, co zakładają oraz dowiedz się, dlaczego mają dobry wpływ na rozwój młodego człowieka.
Co to jest pedagogika alternatywna?
Wiele osób zastanawia się, czym jest edukacja alternatywna. Definicja mówi, iż jest to model powstały w opozycji dla tradycyjnego i sformalizowanego systemu szkolnictwa oraz wychowania. Pedagogika alternatywna zakłada przygotowanie młodego człowieka do samodzielnego życia, a nie tylko osiąganie wysokich wyników na testach. Jest ona nastawiona na współpracę, wspieranie ucznia w budowaniu poczucia własnej wartości, zdobywaniu kompetencji przydatnych w dorosłości, rozwijaniu jego mocnych stron, pasji i zainteresowań, a także stworzeniu takich warunków, które umożliwią mu rozwinięcie skrzydeł. Szkoła alternatywna bazuje na dialogu, tolerancji, demokracji, odpowiedzialności i wolności.
Szkoły alternatywne – rodzaje
W polskim systemie edukacji istnieje wiele placówek powstałych na bazie autorskich wizji pedagogów. Szkoły alternatywne w Polsce to między innymi:
- szkoły waldorfskie (steinerowskie) opierające się na założeniach Rudolfa Steinera;
- szkoły demokratyczne kontynuujące tradycję brytyjskiej szkoły Summerhill i amerykańskiej Sudbury Valley School;
- szkoły montessoriańskie funkcjonujące w oparciu o metodę Marii Montessori;
- szkoły daltońskie działające w oparciu o system stworzony przez Helenę Parkhurs;
- szkoły opierające się na założeniach Celestyna Freineta;
- edukacja domowa
- szkoły leśne
- unschooling.
Szkoły waldorfskie (steinerowskie)
Jedną z ciekawych alternatywnych form edukacji jest szkoła waldorfska, która została stworzona przez austriackiego filozofa, antropologa i pedagoga Rudolfa Steinera na przełomie XIX i XX wieku. Celem szkół steinerowskich jest wychowanie do wolności, zaangażowanie intelektu, uczuć i woli dziecka w proces nauki oraz podążanie za jego potrzebami. Podstawowymi wartościami są również szacunek do dziecka, jego wolności i indywidualności. Szkoły waldorfskie stawiają nacisk na rozwój wyobraźni, kreatywności i ciekawości uczniów. Z tego powodu dzieci poświęcają dużo czasu na prace manualne – malowanie, rysowanie, rzeźbę, szycie, stolarstwo czy uprawianie ogrodu. Cechą charakterystyczną pedagogiki Steinera jest również brak ocen i podręczników.
Szkoły demokratyczne
Szkoły demokratyczne kontynuują tradycję brytyjskiej szkoły Summerhill i amerykańskiej Sudbury Valley School. Ich cechą charakterystyczną jest brak przymusu oraz oparcie edukacji na wolności i demokracji. Ta szkoła alternatywna zakłada, że nauczyciele i uczniowie są sobie równi, dlatego każdy z nich posiada jeden głos do wykorzystania w czasie dyskusji na temat bieżących spraw czy możliwych rozwiązań konfliktów. Dzieci wraz z pedagogami tworzą własne zasady, dzięki czemu chętniej je przestrzegają. Mają one możliwość rozwijania się w tych obszarach, które je interesują, a także wykształcenia cech przydatnych w dorosłym życiu: indywidualizmu, kreatywności, samodzielności, odpowiedzialności czy logicznego myślenia. Rolą nauczyciela jest wspieranie dziecka i pomaganie mu w tym, czego samo nie potrafi zrobić. Nie narzuca on mu swojego punktu widzenia. W szkołach demokratycznych to uczniowie biorą odpowiedzialność za swoją naukę i dyscyplinę.
Szkoły montessoriańskie
Szkoły montessoriańskie funkcjonują w oparciu o metodę Marii Montessori. Ich celem jest sprawienie, by dziecko poznawało świat za pomocą wszystkich zmysłów. Podobnie jak w szkołach demokratycznych, nauczyciel nie narzuca uczniom żadnych działań, lecz dopasowuje metody i tok nauczania do ich indywidualnych możliwości i zainteresowań. Szkoła alternatywna Montessori pozwala dzieciom na samodzielne decydowanie o miejscu, czasie czy rodzaju pracy. Placówki montessoriańskie odchodzą od systemu kar i nagród, prac domowych, podręczników, oceniania, a także rywalizacji. Nauczyciel wspiera swoich uczniów wtedy, gdy tego potrzebują. Klasy wyposażone są w prawdziwe sprzęty np. kuchenkę czy lodówkę oraz prawdziwe narzędzia do prac stolarskich i ogrodniczych. Dzieci montessoriańskie uczą się porządku, cierpliwości oraz dzielenia się z innymi.
Szkoły daltońskie
Szkoły daltońskie działają w oparciu o system stworzony przez Helenę Parkhurs. Ich celem jest nauka wolności, samodzielności i współpracy. Podobnie jak w innych systemach alternatywnej edukacji nauczyciel nie stosuje przymusu, a uczeń sam decyduje o kolejności i sposobie wykonywania zadań. Dzieci pracują samodzielnie, nie otrzymują gotowych pomysłów ani podpowiedzi. Nauczyciel może im pomóc oraz być ich partnerem do dyskusji. Szkoła daltońska zakłada również wypracowanie w dziecku poczucia odpowiedzialności za siebie i innych. Wykonując jakieś zadania, bierze ono pod uwagę potrzeby innych.
Szkoły opierające się na pedagogice Freineta
Celestyn Freinet był francuskim pedagogiem, który stworzył francuską szkołę nowoczesną. Według niego nauka powinna być oparta na doświadczeniach dziecka – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Pedagogika Freineta uwzględnia potrzeby dziecka, jego naturalny sposób życia, możliwości oraz wszechstronny rozwój. Wychowanie i uczenie opiera się na samodzielności, współpracy, dialogu, tolerancji oraz szacunku do indywidualizmu ucznia. Podstawę teoretyczną stanowi zaś wielokierunkowa ekspresja dziecka – literacka, językowa, muzyczna i plastyczną.
Edukacja domowa
Nauczanie domowe to dosyć popularna metoda edukacji alternatywnej w Polsce i na świecie. Polega ona na nauczaniu dzieci w domu, a rolę nauczycieli przyjmują rodzice, opiekunowie lub inne osoby (np. korepetytorzy). W tym przypadku obowiązuje podstawa programowa, ale może być ona realizowana w dowolny sposób. Dzieci mogą uczyć się w dowolnym momencie w ciągu dnia oraz poza domem, np. w teatrze, muzeum, parku czy w lesie. Co ważne, są one formalnie zapisane do placówki znajdującej się w ich miejscu zamieszkania. Pod koniec semestru uczniowie są zobowiązani do zdania egzaminów klasyfikacyjnych, które odbywają się po zakończeniu każdej klasy.
Szkoły leśne
Szkoły leśne powstały w Skandynawii w latach 50. i 60. XX wieku. Stawiają one na kontakt z naturą, kształtowanie szacunku i miłości do przyrody, hartowanie ciała i ducha, rozwój motoryki oraz doświadczenia zmysłowe. Placówki leśne bazują na elementach szkoły waldorfskiej oraz pedagogiki Montessori. W środowisku naturalnym dziecko ma możliwość zdobywania ważnych umiejętności, takich jak samodzielność, współpraca, myślenie krytyczne, analiza i wyciąganie wniosków, planowanie, a także uważna obserwacja. Uczniowie spędzają na zewnątrz ponad 80 proc. czasu, a za schronienie służy im pobliska szkoła, leśniczówka, tipi czy gliniany domek. Bawią się tym, co znajdą lub wykonają same. Leśne przedszkola i szkoły to rodzaj szkolnictwa alternatywnego. Są wolnego od presji, ocen, szkolnych dzwonków i unieruchomienia w ławkach, co szczególnie krytykowała Maria Montessori.
Unschooling
Unschooling to forma edukacji domowej, która opiera się na zainteresowaniach i potrzebach ucznia. Termin ten powstał w latach 70. XX wieku, a jego twórcą jest John Holt – amerykański nauczyciel, wykładowca, pisarz i propagator nauczania domowego. Unschooling nie ma żadnego programu ani schematu, dlatego nie da się go jednoznacznie zdefiniować. W systemie tym to dzieci decydują, czego aktualnie chcą się uczyć. Nie są im narzucane żadne tematy, a rodzice lub korepetytorzy nie stosują przymusu. Motorem rozwoju ucznia jest jego wrodzona ciekawość i pragnienie odkrywania świata. To one motywują go do nauki tego, co będzie mu potrzebne w życiu dorosłym i z czym zwiąże swoją przyszłość za kilkanaście lat.
Szkoła alternatywna i tradycyjna – różnice
Zwolennicy nauczania alternatywnego krytykują wiele cech sformalizowanego systemu szkolnictwa. Różnice między nimi widoczne są na poziomie organizacji i metod, programie nauczania czy aranżacji środowiska. Warto jednak pamiętać, że nie każda szkoła tradycyjna jest taka sama. Poniżej przedstawiamy porównanie edukacji alternatywnej i systemowej na podstawie cech systemu oświaty w Finlandii, szkół demokratycznych oraz pedagogiki Marii Montessori.
| Szkoła tradycyjna | Szkoła alternatywna |
| Rola nauczyciela: nadzorca | Rola nauczyciela: mentor |
| Nakazy i zakazy | Brak nakazów i zakazów |
| Nauka pod presją i w stresie | Nauka z przyjemnością |
| Realizacja podstawy programowej jako główny cel | Odejście od sztywnych ram i realizacji określonego programu |
| Monitorowanie nauczycieli | Odejście od monitorowania nauczycieli |
| Ciągła rywalizacja i walka o oceny | Brak rywalizacji |
| Sztywny plan zajęć | Elastyczny plan zajęć |
| Duże znaczenie ocen | Rezygnacja z oceniania, stosowanie oceny opisowej lub niewielkie znaczenie ocen w edukacji |
| Sztywne metody nauczania | Wykorzystywanie różnych metod przekazywania wiedzy |
| Klasa złożona z dzieci z jednego rocznika | Klasy zróżnicowane rocznikowo |
| Hierarchia | Brak hierarchii – w szkole demokratycznej nauczyciel i uczeń są sobie równi |
| Testomania – sprawdzanie wiedzy uczniów wyłącznie za pomocą testów i sprawdzianów | Sprawdzanie wiedzy uczniów za pomocą różnych metod |
| Podział uczniów na lepszych i gorszych | Uczniowie są sobie równi |
| Pominięcie rozwoju społeczno-emocjonalnego uczniów | Duże znaczenie rozwoju społeczno-emocjonalnego uczniów |
| Podział szkół na lepsze i gorsze, duże znaczenie rankingów | Brak podziału szkół na lepsze i gorsze |
| Nauka motywowana karą w postaci złej oceny lub niezadowolenia rodziców | Nauka dla siebie |
| Głównie nauczanie teoretyczne | Głównie nauczanie praktyczne |
| Niebranie pod uwagę indywidualnych zainteresowań, zdolności, predyspozycji i kierunków, w jakich chciałby rozwijać się uczeń | Duże znaczenie indywidualizmu, pasji i zainteresowań ucznia |
A co Ty uważasz na temat szkolnictwa alternatywnego? Podziel się swoją opinią w komentarzu! 👇
