Pedagogika Korczaka – jakie są jej najważniejsze założenia?

Pedagogika Janusza Korczaka opiera się na partnerstwie między dzieckiem a wychowawcą, uznaniu podstawowych praw najmłodszych, a także traktowaniu ich na równi z dorosłymi. Sprawdź, jakie są metody korczakowskie i dowiedz się, dlaczego warto je stosować w domu i szkole.

Kim był Janusz Korczak? Najważniejsze fakty z życia

Janusz Korczak, a właściwie Henryk Goldszmit, był polsko-żydowskim lekarzem, pedagogiem i pisarzem, a także prekursorem praw dziecka oraz twórcą systemu wychowawczego opartego na dążeniach i potrzebach najmłodszych. Powołanie pedagogiczne było całym jego życiem. Choć nie miał własnych dzieci, stał się przybranym ojcem dla kilkuset sierot. Jak sam o sobie mówił:

Za syna wybrałem ideę służenia dziecku i jego sprawie.

Myśl pedagogiczną Janusza Korczaka można ująć w jego własnych, krótkich słowach: Nie ma dzieci – są ludzie, ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych popędach, innej grze uczuć. Po otrzymaniu dyplomu lekarza w marcu 1905 roku rozpoczął pracę w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów, gdzie obserwował małych pacjentów w sytuacji niepasującej do wizji beztroskiego dzieciństwa. To doświadczenie powracało do niego w późniejszych latach. W „Pamiętnikach i innych pismach z getta” napisał: Szpital pokazał mi, jak godnie, rozumnie i dojrzale umie umierać dziecko.

Korczak rozstał się ze szpitalem w 1912 roku. Wtedy również założył Dom Sierot dla dzieci żydowskich przy ulicy Krochmalnej (dzisiejszej Jaktorowskiej) w Warszawie. Siedem lat później z jego inicjatywy powstał bliźniaczy zakład wychowawczy Nasz Dom, dla dzieci pochodzenia polskiego. Podopiecznymi Korczaka były maluchy wywodzące się z rodzin ubogich, które borykały się z różnymi kłopotami wychowawczymi. Pedagog docierał do nich dzięki indywidualnym formom dialogu, dobieranym do ich temperamentu oraz potrzeb. W placówkach obowiązywała zasada, że każdy wychowanek jest gospodarzem, kierownikiem i pracownikiem. Dziecięca społeczność działała na równych prawach, opartych na sprawiedliwym podziale obowiązków i braterstwie. Pedagog w codziennej pracy z dziećmi wykorzystywał nowatorskie metody i narzędzia, na przykład tablicę do porozumiewania się, gazetkę dziecięcą, czy szafę rzeczy znalezionych. Do dziś są one stosowane w szkołach korczakowskich, szkołach alternatywnych i tradycyjnych.

Korczak wraz z pracownikami Domu Sierot oraz około 200 wychowankami, został wywieziony do obozu zagłady w Treblince podczas tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej warszawskiego getta. Choć proponowano mu uwolnienie, nie opuścił swoich podopiecznych i towarzyszył im do ostatnich chwil życia. Zginął 5 lub 7 sierpnia 1942 roku. Współcześnie jest symbolem bezgranicznego oddania dzieciom i służenia ich sprawom.

Jakie książki napisał Janusz Korczak?

Dorobek pisarski Janusza Korczaka obejmuje ponad dwadzieścia książek oraz około tysiąc tekstów drukowanych kilkudziesięciu pismach. Na jego twórczość składają się powieści dla dorosłych i dzieci (m.in. znany i lubiany po dziś dzień „Król Maciuś Pierwszy”), a także opowiadania, utwory teatralne i prace pedagogiczne.

Na szczególną uwagę zasługuje ponadczasowy esej „Jak kochać dziecko”, czyli jedno z najważniejszych dzieł pedagoga przetłumaczone na wiele języków. Janusz Korczak bada w nim sytuację dziecka w rodzinie w odniesieniu do dziecka samego w sobie, jego rodziców i związków między nimi. Inne ważne utwory autorstwa Korczaka to „Prawo dziecka do szacunku”, „Prawidła życia. Pedagogika dla dzieci i młodzieży”, „Pedagogika żartobliwa” oraz „Momenty wychowawcze”.

Pedagogika Korczaka – założenia

Janusz Korczak wskazywał potrzebę uznania dziecka za wartościowego człowieka już w momencie jego narodzin. Podkreślał także, że maluch nie może być przedmiotem manipulacji dorosłych. Jednym z najważniejszych postulatów tego wybitnego pedagoga było partnerstwo między dzieckiem a wychowawcą, oparte na wzajemnym zaufaniu, pełnym porozumieniu stron, wspólnym podejmowaniu decyzji i działaniu. Inne założenia systemu pedagogicznego Janusza Korczaka to:

• głęboki szacunek do dziecka (leżący również u podstaw pedagogiki Montessori),
• zapewnienie dziecku prawa do opieki,
• odpowiedzialność całego społeczeństwa za warunki życia dziecka,
• ciągłe poszukiwanie i pogłębianie wiedzy o dziecku,
• stosowanie w działaniach pedagogicznych takich technik, które wynikają z założeń danego systemu opiekuńczo-wychowawczego.

Poglądy i postawa pedagogiczna Janusza Korczaka

Do najbardziej znanych poglądów Janusza Korczaka zalicza się:

• potrzebę indywidualnego podejścia wychowawcy do każdego dziecka,
• zauważenie i podkreślanie wyjątkowej roli dziecka w życiu społecznym,
• akcentowanie i przestrzeganie praw dziecka.

Prawa dziecka według Korczaka

Korczak, aktywnie uczestnicząc w życiu dzieci oraz obserwując ich rozwój, apelował do wychowawców i rodziców, aby respektowali ich prawa. Pedagog sam stworzył katalog, który prawdopodobnie dał podwaliny do stworzenia Konwencji o prawach dziecka – najważniejszego dokumentu międzynarodowego, chroniącego dobro najmłodszych, uchwalonego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1989 roku. Prawa dziecka wg Korczaka to:

• prawo do szacunku – pedagog domagał się szacunku dla każdego dziecka. Powinno być ono traktowane jako podmiot, ponieważ rozwija się dzięki własnej aktywności,
• prawo do niewiedzy – to, co jest jasne i oczywiste dla osoby dorosłej, dla dziecka jest nieznane oraz niezrozumiałe. Z tego powodu należy wspierać je w procesie poznawania świata. Ważne, aby dorosły uzbroił się w wyrozumiałość oraz cierpliwość wobec niekończących się pytań dzieci, a także rozsądek w spojrzeniu na popełniane błędy, które wynikają z niewiedzy,
• prawo do niepowodzeń i łez – każdy maluch ma prawo do złości oraz gniewu. Dorosły nie powinien oskarżać go za niepowodzenia, ale towarzyszyć mu podczas zdobywania życiowego doświadczenia,
• prawo do upadków – upadek jest rzeczą naturalną. Wychowawca powinien akceptować błędy popełniane przez dzieci, a jednocześnie obserwować ich zachowania i poszukiwać przyczyn nieprawidłowości,
• prawo do własności – poszanowanie tego prawa jest konieczne zarówno ze strony rodziców, jak i wychowawców. Dzieci należy uczyć, że mają prawo do własności, ale powinny respektować je wobec innych,
• prawo do tajemnicy – nawet najmłodsze dzieci mają tajemnice rodzinne, koleżeńskie oraz osobiste. Obowiązkiem dorosłych jest ich szanowanie. Dzięki takiej postawie nauczyciel uczy swojego podopiecznego, że są sprawy, o których nie trzeba mówić wszystkim,
• prawo do radości – radość jest nieodłącznym elementem życia każdego dziecka. Ma ono prawo do wychowywania się w atmosferze pełnej miłości i ciepła,
• prawo do wypowiadania swoich myśli i uczuć – według koncepcji Janusza Korczaka dziecku należy dać możliwość wypowiadania swoich poglądów oraz emocji, a także przyjmować je stosownie do jego wieku i dojrzałości. Maluchy potrzebują tego, aby ich uczucia były doceniane oraz akceptowane,
• prawo do dnia dzisiejszego – dziecko żyje obecną chwilą, liczy się dla niego to, co tu i teraz, a nie przeszłość ani przyszłość.

Metody wychowawcze Janusza Korczaka

Myślą przewodnią pedagogiki Korczaka było umożliwienie dzieciom rozwoju pełnej samorządności. Zaproponowane przez niego metody wychowawcze, które stosował w Domu Sierot to między innymi:

• sąd koleżeński z kodeksem przebaczenia. Kodeks ten stanowił podstawę wychowania wg Korczaka. Przeważającą część stanowiły paragrafy przebaczające, a tylko niektóre dotyczyły „wyroków skazujących”. Sąd zmierzał nie do kary, ale do poprawy zachowania dziecka. Posiedzenia odbywały się raz w tygodniu, a decyzję podejmowano w drodze głosowania. Członkami zespołu orzekającego mogły być tylko neutralne dzieci, które nie zgłosiły sprawy ani nie były zapisane na żadną,
• rada samorządowa – powołana w celu zaspokajania potrzeb mieszkańców w związku ze zgłoszonymi przez nich petycjami i prośbami. Rada regulowała współpracę z dorosłymi,
• sejm dziecięcy – jego zadaniem było przyjmowanie lub odrzucanie praw ustanowionych przez radę samorządową. Podejmował również uchwały w sprawie świąt i ważnych wydarzeń w życiu wychowanków.
• system dyżurów – w pedagogice Korczaka celem dyżurów było dążenie do samorządności wychowanków. Każde dziecko pracowało na terenie Domu Sierot, a jego obowiązki obejmowały np. utrzymywanie czystości i porządku, pomoc w kuchni, pomoc słabszym w nauce, opiekę nad chorymi, odpowiedzialność za porządek podczas odrabiania lekcji,
• skrzynka rzeczy znalezionych – jej celem było nauczenie dziecka, że każdy przedmiot ma swojego właściciela. Znalezione rzeczy trafiały do skrzynki, a następnie do rąk osób, które je zgubiły,
• skrzynka na listy – umożliwiała porozumiewanie się nieśmiałych dzieci z wychowawcami. Dzieci pisały na kartkach swoje zażalenia, prośby, pytania, troski oraz skargi,
• gazetka „Mały Przegląd” – uczyła planowania pracy i śmiałości w wyrażaniu swoich poglądów.

Pedagogika Korczaka – wady i zalety

Korczak stawia dziecko na równi z dorosłym, zwraca uwagę na ważną rolę rodzica w wychowaniu, a także zachęca do większego zainteresowania przeżyciami malucha. Metody wychowawcze Janusza Korczaka mają z pewnością bardzo więcej zalet, ale nie są wolne od wad. Korczakowski system wychowania nie przekona tych ludzi, którzy uważają dziecko za istotę mniej wartościową od dorosłego. Szczególne trudności w zmianie postrzegania mogą mieć osoby o niskim wykształceniu, konserwatywnych poglądach, fanatycznej wierze oraz rodziny patologiczne. Dużym problemem jest również despotyczna kadra pedagogiczna w niektórych szkołach, która stosuje rygor i system kar, zamiast dialogu opartego na wzajemnym zaufaniu.

A co Ty uważasz na temat pedagogiki Janusza Korczaka i korczakowskich metod wychowawczych? Podziel się swoją opinią w komentarzu! 👇