Pedagogika gestalt – na czym polega i jakie są jej główne założenia?

Pedagogika gestalt wywodzi się z psychoterapii gestalt. Zakłada ona całościowe podejście do ucznia, połączenie sfery poznawczej i emocjonalnej w procesie nauczania, relacji partnerskiej wychowawcy i wychowanka, a także nauce w atmosferze otwartości, akceptacji oraz zrozumienia. Sprawdź, na czym jeszcze polega ten nurt pedagogiki i dowiedz się, jakie są różnice między szkołami gestalt a tradycyjnymi.

Pedagogika gestalt – na czym polega?

Pedagogika gestalt jest jednym z nurtów pedagogiki humanistycznej, która powstała w latach 70. XX wieku. W języku niemieckim termin „Gestalt” oznacza postać, formę lub kształt, dlatego jest ona nazywana również pedagogiką postaci.

Pedagogika gestalt wywodzi się z psychoterapii gestalt, za której twórców uważa się małżeństwo niemieckich psychoterapeutów Fritza i Laurę Perls. Głównym założeniem tego nurtu jest holistyczne (całościowe) postrzeganie człowieka, skoncentrowanie na teraźniejszości oraz nawiązywanie z pacjentem więzi terapeutycznej, która jest jednym z czynników leczących. Podejście to w dużej części zostało przeniesione na grunt pedagogiki. Warto jednak podkreślić, że nauczyciel nie jest terapeutą ucznia, lecz osobą wspierającą jego rozwój.

Pedagogika gestalt – założenia

Gestalt zakłada istnienie pięciu obszarów rozwoju człowieka: emocjonalnego, społecznego, fizycznego, intelektualnego i duchowego. Kluczowe w procesie edukacji jest zadbanie o każdy z nich. Znaczenie ma również rozwój odpowiedzialności i świadomości ucznia. Pedagogika gestalt opiera się na trzech fundamentach:

• nauczanie przez „stapianie się” – polega ona na rozwinięciu programu nauczania w taki sposób, by łączył on sferę poznawczą i emocjonalną. Według gestaltystów nauczanie bez emocji, wartości i postaw wychowanka jest niepełne. Uczeń musi wiedzieć, że pewne zachowania nie są dobre, a nauczyciel powinien udostępnić mu tę wiedzę, pozwalając na działania samodzielne oraz uczenie się na własnych błędach;
• zajęcia integracyjne skoncentrowane na temacie – dążenie do osiągnięcia równowagi między tematem zajęć a treściami, potrzebami fizycznymi, moralnymi, duchowymi, emocjonalnymi dziecka, a także umiejętnością komunikacji z samym sobą i otoczeniem oraz w grupie. Kluczowe jest znalezienie równowagi między słuchaniem i mówieniem, dawaniem i przyjmowaniem oraz aktywnością i biernością. Celem tej zasady jest uzyskanie samodzielności, odpowiedzialności w kontakcie z innymi ludźmi oraz poprawienie komunikacji międzyludzkiej;
• agogika integracyjna – według reguły integracji człowiek jest istotą składającą się z trzech sfer: ciała, psychiki i duszy, która żyje w nierozerwalnym związku ze środowiskiem ekologicznym i społecznym. Współistnienie z tymi otoczeniami sprawia, że zaczyna on nabywać własnej tożsamości.

Główne cele wychowania w pedagogice gestalt

Najważniejszymi celami pedagogiki gestalt jest umożliwienie uczniowi poznania własnych zainteresowań i potrzeb oraz ich dalsze rozwijanie, przygotowanie go do samodzielnego życia, pomoc w odnalezieniu siebie i własnej tożsamości, a także nauczanie go brania odpowiedzialności za swoje działania, empatii oraz szacunku do innych osób. Poza tym szkoła gestalt ma doskonalić zdolność postrzegania i dostrzegania, ułatwić koncentrację na tym, co tu i teraz.

Zobacz także: Przedszkola leśne – na czym polegają i jak wygląda nauka?

Nauczyciel w szkole gestalt

Rola nauczyciela w szkole opartej na pedagogice gestalt różni się od roli znanej ze szkoły waldorfskiej, montessoriańskiej czy tradycyjnej. Po pierwsze, traktuje on ucznia jako równego sobie, co jest charakterystyczne dla szkoły demokratycznej. Proces nauczania nie jest jednostronny, ponieważ zarówno nauczyciel, jak i wychowanek uczą się od siebie wzajemnie. Bardzo ważne jest również, by akceptował on zachowania ucznia, eliminował sytuacje mogące wywołać stres i podchodził do sytuacji konfliktowych w sposób naturalny. Wychowawca ma wskazywać dziecku drogę, ale nie mogę wykorzystywać do tego dominacji ani manipulacji. W szkołach gestalt pedagogika charakteryzuje się odchodzeniem od kontroli zewnętrznej i karania, na rzecz kontroli zewnętrznej. Proces nauczania odbywa się w atmosferze akceptacji, prawdy w komunikacji i otwartości. Ważne znaczenie ma również dyskusja, która w trudnych sytuacjach pozwala osiągnięcie obustronnej ugody.

Istnieją cztery filary, na których powinna opierać się postawa nauczyciela względem ucznia:

• autentyczność – nauczyciel powinien być sobą w każdej chwili i nie czuć się przymuszony do narzucania innym swoich myśli, wartości, ocen czy uczuć;
• empatia – wrażliwość na ucznia, jego wartości i uczucia;
• gotowość – do pomocy uczniowi, gdy jest to potrzebne, udzielenie mu odpowiedzi na pytanie, podzielenie się własnymi doświadczeniami;
• twórczość – gotowość do oryginalnego i twórczego rozwiązywania problemów.

Pedagogika gestalt – zasady nauczyciela

Według profesora Bogusława Śliwerskiego, wybitnego pedagoga i teoretyka, w podejściu gestalt istnieją pewne zasady działania, którymi powinien kierować się nauczyciel:

• zasada pierwszeństwa relacji-nauczyciel uczeń – zakłada ona, że na pierwszym miejscu należy stawiać kontakt między nauczycielem a uczniem i jest ważniejsza nawet od realizowania tematu lekcji. Poprawne relacje w klasie oraz właściwa komunikacja mają kluczowe znaczenie, dlatego jeśli coś je zakłóca, należy od razu podjąć czynności naprawcze. Niemniej ważne są również wzajemne stosunki uczniów oraz ich podejście do przedmiotu nauczania. Z kolei proces kształcenia polega na uczeniu przez przeżywanie oraz uświadomieniu sobie własnych potrzeb i możliwości przez uczniów. Nauczyciel nie wykłada wiedzy teoretycznej, lecz stwarza sytuacje, w których dzieci mogą same doświadczać ważnych dla nich spraw, odwołując się do „tu i teraz”;
• zasada stworzenia horyzontalnych sytuacji nauczania i uczenia się – w pedagogice gestalt proces przekazywania i zdobywania wiedzy odbywa się na dwóch poziomach: społeczno-emocjonalnym oraz merytorycznym. Kluczowe znaczenie ma poziom pierwszy, który daje podwaliny dla drugiego. Kiedy dziecko zdobędzie podstawy społeczno-emocjonalne i będzie gotowe do przyjmowania wiedzy, można rozpocząć etap merytoryczny. Co ważne, nauczanie nie jest jednokierunkowe. Uczeń zdobywa wiedzę od nauczyciela, a nauczyciel od ucznia, a zatem proces nauczania ma charakter partnerski. Wszystko to odbywa się w atmosferze wzajemnego zaufania;
• zasada zajmowania się jednością ciała, psychiki i duszy – zakłada ona pozostawienie uczniom swobody do samodzielnego działania oraz wykorzystywania swoich zdolności do rozwiązywania problemów. Nauczyciel nie może manipulować uczniem, ale dawać mu wolność wyboru. Powinien on pomagać mu tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Znaczenie ma także równomierny rozwój psychiczny, społeczny i duchowy, aby umożliwić młodemu człowiekowi całościowe doświadczanie;
• zasada uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów, co dzieje się tu i teraz – nauczyciel w wyborze treści do lekcji powinien brać pod uwagę to, co w danej chwili jest najciekawsze dla uczniów oraz to, co przyda się im w przyszłości. Poza tym powinien uwzględniać ich wiek, poziom, zainteresowania i wartości;
• zasada zajmowania się jednością indywiduum – celem tej zasady jest nauczenie dziecka brania odpowiedzialności za działania w środowisku niezależnie od tego, czy jest ono lubiane czy nielubiane. Istotnym zagadnieniem jest tutaj struktura więzi w klasie;
• zasada uczenia się przez przeżywanie i działanie – nauczyciel nie przekazuje wiedzy w sposób tradycyjny, ale tworzy takie sytuacje, by uczniowie mogli uczyć się przez doświadczanie ważnych dla nich treści. Dzięki temu samodzielnie je rozumieją w aktywnym działaniu. Ważne, aby zajęcia budziły ciekawość uczniów i skłoniły je do świadomego wybierania wiedzy.

Szkoła gestalt – jak wygląda nauka?

Podejście gestalt do edukacji różni się od tego, które stosowane jest w szkołach tradycyjnych. Na początku warto podkreślić, że gestaltyści nie dążą do zastąpienia współczesnego systemu edukacji, ale wzbogacenia go własnymi metodami. Ich zdaniem nauka powinna odbywać się w małych grupach, aby zaspokoić potrzeby i zainteresowania każdego ucznia. Podobnie do innych szkół alternatywnych, odrzucają oni system oceniania, który wymusza rywalizację, zakłada podział uczniów na lepszych i gorszych oraz niszczy radość z uczenia się. Zamiast stopni proponują oni informację na temat osiągnięć dziecka i barierach, które musi pokonać, by zrealizować maksimum lub minimum edukacyjne.

Gesataltyści uważają także, że uczniowi należy dać swobodę w zakresie doboru treści nauczania oraz czasu na ich realizację, a także wybierać na temat zajęć to, co aktualnie interesuje i angażuje grupę. Uczniowie zaciekawieni danym tematem są bardziej aktywni zaangażowani w proces zdobywania wiedzy. Pedagogowie gestalt są także przeciwni tłumieniu naturalnej potrzeby ruchu – podobnie jak nauczyciele ze szkół montessori nie popierają unieruchamiania dziecka w ławce.