Wśród najważniejszych praw ucznia wymienia się m.in. te, które dotyczą dostępu do informacji, swobody wypowiedzi oraz realizowania obowiązku szkolnego. Są one jasno określone, a każde naruszenie Kodeksu Ucznia powinno być zgłaszane odpowiednim osobom lub organom. Zobacz, co należy do praw ucznia i jego obowiązków.
Podstawowe prawa ucznia w szkole
Wypełnianie obowiązku szkolnego oznacza dla uczniów konieczność przestrzegania obowiązujących w placówce reguł. Niegdyś były one zapisane w Kodeksie Ucznia, który obowiązywał od 1988 r., jednak dokument ten – zgodnie z odpowiedzią podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej z dn. 7 marca 2008 r. – utracił moc prawną. Obecnie prawa ucznia w szkole określone są przez szereg aktów prawnych oraz władze placówki.
Najważniejsze z nich to:
- prawo do poznania programu nauczania przedmiotów i oceniania,
- prawo do wolności słowa, myśli, własnych przekonań, wyrażania opinii,
- prawo do nauki, uczestnictwa w zajęciach pozaszkolnych i pozalekcyjnych w ramach rozwijania zainteresowań,
- prawo do odpowiednio prowadzonego procesu kształcenia,
- prawo do czasu wolnego (przerw między zajęciami, ferii, przerw świątecznych),
- prawo do opieki wychowawczej i zdrowotnej, korzystania z pomocy pedagoga i psychologa,
- prawo do bezpieczeństwa,
- prawo do odpowiedniego traktowania,
- prawo do korzystania z materiałów dydaktycznych i szkolnych pomieszczeń w trakcie zajęć,
- prawo do uzyskania pomocy od pracowników szkoły i pozostałych uczniów,
- prawo do uczestniczenia w życiu szkolnym i pozaszkolnym (np. przynależności do organizacji),
- prawo do składania skarg,
- prawo do sprawiedliwej oceny,
- prawo do uzyskania informacji na temat swojej wiedzy.
Ogólne regulacje nie określają, kiedy i jak uczeń może poprawić ocenę, pozostawiając szkole swobodę w tym zakresie. Zasady dotyczące pisania egzaminu poprawkowego, powtarzania klasówki czy kartkówki ustalane są w statucie placówki. Zazwyczaj uczniowi przysługuje możliwość jednorazowej poprawy oceny w ustalonym terminie.
Co należy do obowiązków ucznia?
Poza szeregiem przedstawionych praw uczeń musi przestrzegać również swoich powinności. Co do nich należy? Oto podstawowe obowiązki ucznia:
- znajomość statutu szkoły i/lub regulaminów oraz przestrzeganie ich,
- przygotowywanie się do zajęć i aktywne uczestnictwo w życiu szkoły,
- punktualność,
- przestrzeganie zasad zachowania w szkole oraz poza nią,
- dbanie o dobre imię szkoły,
- nadrabianie zaległości spowodowanych nieobecnością w szkole,
- usprawiedliwianie nieobecności,
- dbanie o przestrzeganie porządku w szkole i wspólne mienie,
- współtworzenie dobrej atmosfery,
- okazywanie szacunku innym uczniom i pracownikom szkoły,
- wykonywanie poleceń wydawanych przez kadrę i samorząd,
- dbanie o zdrowie i bezpieczeństwo własne oraz otoczenia,
- przestrzeganie ogólnych zasad współżycia społecznego.
Część placówek wprowadza zasady, które wśród obowiązków ucznia w szkole wymieniają również m.in. konieczność noszenia przy sobie legitymacji i/lub identyfikatora, pełnienia funkcji dyżurnego klasowego, dbania o estetykę stroju i wyglądu, przebywania wyłącznie na terenie szkoły od momentu rozpoczęcia zajęć do ich zakończenia (włącznie z przerwami) czy też noszenia stroju galowego podczas oficjalnych uroczystości, sprawdzianów i egzaminów.
Do obowiązków ucznia należy również uczestniczenie w zajęciach, jednak w uzasadnionych przypadkach może zdarzyć się, że mimo obecności w szkole przyniesie on zwolnienie z wychowania fizycznego.
Gdzie zapisana jest lista praw i obowiązków ucznia w szkole?
Ogólne reguły dotyczące praw ucznia zawarte są w Konwencji o Prawach Dziecka, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Konstytucji RP. Opisane w wymienionych aktach prawnych zasady dotyczą obowiązków placówki i jej kadry wobec wychowanków. Pozostałe przepisy, które wprowadzają ogólne regulacje w tej materii, to m.in. prawo oświatowe, ustawy i rozporządzenia.
Szczegółowe wytyczne dotyczące praw i obowiązków ucznia w szkole ustalane są zaś indywidualnie przez każdą z placówek edukacyjnych i znajdują się w statucie szkoły oraz przyjętych przez nią regulaminach.
Do kogo zgłaszać łamanie praw ucznia?
O przestrzeganie najważniejszych zasad w szkole dba jej dyrektor. Wszelkie przejawy ich łamania należy zgłaszać właśnie do niego. Kolejną osobą, u której można szukać pomocy, jest wychowawca uczniów, psycholog lub pedagog szkolny, a także członkowie samorządu uczniowskiego. W części szkół powołuje się również Rzecznika Praw Ucznia. Jego zadaniem jest ochrona wychowanków placówki, dobrym pomysłem jest zatem zgłoszenie się do Rzecznika i prośba o interwencję w przypadku, gdy dochodzi do łamania praw uczniów.
Jeżeli zgłoszenie problemu do pracowników szkoły okaże się nieskuteczne, należy zwrócić się do kuratorium oświaty. Wówczas sprawą zajmie się kurator, który działa w imieniu wojewody. Może on m.in. uchylić statut szkoły albo jego część, nakazując wprowadzenie zmian, jeśli zawarte w dokumencie zapisy okażą się niezgodne z prawem. Zgłoszenie do kuratorium jest dobrym rozwiązaniem także w przypadku bardziej złożonych problemów.
Czy nauczyciel może krzyczeć na ucznia?
Niekiedy nauczyciel traci cierpliwość, a gdy hałas jest zbyt duży, podnosi głos w celu zwrócenia na siebie uwagi uczniów. Wciąż, choć coraz rzadziej, zdarzają się także sytuacje, w których prowadzący zajęcia, wyprowadzony z równowagi, krzyczy na krnąbrnego wychowanka. Czy to dozwolone zachowanie?
Nauczyciel nie może krzyczeć na młodzież. Jednym z podstawowych praw ucznia jest prawo do godności i bezpieczeństwa. Jeżeli poczuje się on poniżony lub obrażany, powinien zgłosić odpowiedzialne za to zajście np. władzom szkoły. Stosowanie krzyku jest formą przemocy werbalnej.
Jak pokazuje przykład nauczycielki matematyki z Samorządowego Zespołu Szkół w Kostkowie, takie egzekwowanie posłuszeństwa może skończyć się dla opiekuna zawieszeniem, a nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.
Co zrobić, gdy nauczyciel obraża ucznia?
Niezależnie od swojego stosunku do uczniów, nauczyciel nie ma prawa obrażać wychowanków placówki, w której pracuje. Gdy nauczyciel obraża dziecko, dochodzi do naruszenia prawa ucznia do godności. Należy zgłosić je pedagogowi, wychowawcy, dyrektorowi, Rzecznikowi Praw Ucznia lub bezpośrednio do kuratorium oświaty.
W przypadku, gdy dojdzie do tego rodzaju naruszenia, wychowawca może doprowadzić do mediacji i zaplanować rozmowę klasy z psychologiem, który wyjaśni, jak rozwiązywać konflikty bez stosowania przemocy. Dyrektor, który dowie się o zaistniałej sytuacji, powinien odbyć rozmowę z prowadzącym zajęcia, który dopuszcza się takich zachowań.
Jeśli te działania okażą się nieskuteczne, kolejnym krokiem jest przeprowadzenie zleconej przez władze szkoły lub kuratorium oświaty kontroli, podczas której sprawdzane będą wzajemne stosunki nauczyciela i wychowanków. Pomocna może okazać się rozmowa uczniów z psychologiem, który zbada sytuację z punktu widzenia wychowanków.
Karygodne zachowanie nauczyciela może nieść za sobą poważne konsekwencje. Przykładem jest opinia wystawiona przez Mazowieckie Kuratorium Oświaty po przeprowadzeniu kontroli doraźnej w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 im. Stanisława Staszica w Siedlcach ze stycznia 2017 r.. Według niej nauczyciel, który nie zapewnia uczniom poczucia bezpieczeństwa psychicznego podczas lekcji, np. obrażając ich, powinien podlegać systematycznym kontrolom. W sytuacji, gdy ta forma nadzoru nie przyniesie oczekiwanych skutków, a łamanie praw wychowanków będzie się powtarzać – należy wyciągnąć wobec niego konsekwencje dyscyplinarne.
Czy zawieszenie w prawach ucznia jest dozwolone?
Ogólne zasady stanowią, że każdy uczeń ma prawo do informacji oraz uczestnictwa w zajęciach szkolnych i pozaszkolnych. W przypadku, gdy dopuści się on naruszeń, może spotkać się z karą. Wykaz możliwych konsekwencji powinien znajdować się w statucie. Jednak czy zawieszenie w prawach ucznia jest zgodne z przepisami?
Jak wyjaśnia prawnik Dariusz Skrzyński na łamach serwisu Portaloswiatowy.pl – zawieszenie ucznia w jego prawach poprzez zakazanie mu uczestnictwa w zajęciach jest niezgodne z obowiązującymi przepisami, bowiem kłóci się z konstytucyjnym prawem do nauki.
Formę kary może stanowić np. odebranie wychowankowi części lub całości jego przywilejów, takie działanie nie może jednak być sprzeczne z przysługującymi mu prawami – niezależnie od tego, jakie są przewinienia ucznia.
Czy nauczyciel ma prawo zabrać telefon?
Regulamin szkoły lub statut placówki może zawierać zapis o zakazie korzystania z telefonów komórkowych przez uczniów w czasie lekcji. Nauczyciel nie ma jednak prawa zabrać komórki dziecku. Może on jedynie wydać polecenie odłożenia przedmiotu w widocznym miejscu (np. na ławce) lub wyłączenia go.
Jeżeli prowadzący zajęcia zdecyduje się zabrać należący do ucznia telefon, pełnoletni wychowanek placówki może domagać się jego zwrotu. W przypadku, gdy uczeń jest niepełnoletni, mogą to zrobić jego rodzice. Jedyna sytuacja, w której dopuszczalne jest zabranie telefonu wychowankowi (wyłącznie niepełnoletniemu), to taka, gdy metoda ta została uzgodniona z jego rodzicami lub opiekunami i jest przez nich akceptowana.
Zdarza się, że w regulaminie lub statucie szkoły znajduje się zapis o konieczności pozostawienia telefonów w depozycie na czas zajęć. W tej sytuacji przechowywanie sprzętu nie stanowi naruszenia praw ucznia, jednak za wszelkie powstałe szkody odpowiada placówka, a pełnoletnim wychowankom należy zapewnić dostęp do komórek, gdy – ich zdaniem – skorzystanie z nich jest konieczne.
Niezależnie od przypadku, sprawdzanie zawartości urządzenia przez nauczyciela czy innych pracowników szkoły jest poważnym naruszeniem jednego z podstawowych praw ucznia – prawa do prywatności.
Nauka zdalna: jakie są prawa i obowiązki ucznia?
Wprowadzenie zajęć niestacjonarnych sprawiło, że wiele zasad uległo zmianie. Niezmienne pozostały jednak najważniejsze przepisy, w tym również statuty szkół. Niektóre placówki zmodyfikowały statuty i regulaminy, określając dodatkowe prawa i obowiązki ucznia podczas nauki zdalnej.
Obowiązki młodzieży w trakcie nauki w trybie niestacjonarnym zostały uregulowane przez rozporządzenie MEN i dokumenty uchwalone przez władze szkół. Niektóre z nich zostały dostosowane do nauczania zdalnego. Wymienia się wśród nich:
- punktualne łączenie się z nauczycielami,
- aktywność na zajęciach poprzez włączenie mikrofonu oraz kamery w czasie trwania lekcji,
- przygotowanie stanowiska do nauki zgodnego z zasadami BHP,
- przygotowanie pomocy oraz materiałów dydaktycznych przed zajęciami.
W dalszym ciągu uczniów obowiązuje przestrzeganie ustalonych przez szkołę reguł dotyczących zachowania. Ponadto podczas nauczania na odległość uczniowie zachowują wszystkie swoje prawa. Przysługuje im także prawo do uzyskania informacji o organizacji nauki zdalnej i programie nauczania, pomocy ze strony nauczyciela w razie trudności (udzielanej np. poprzez kontakt za pośrednictwem e-dziennika), informacji na temat sposobu oceniania ich wiedzy w trakcie nauki niestacjonarnej.Podstawowe obowiązki oraz prawa ucznia w szkole zapisane są w aktach prawa międzynarodowego i polskich przepisach. Niegdyś zbiorem szczegółowych zasad był dziś już nieaktualny Kodeks Ucznia. Dziś zawierającym informacje o prawach ucznia kodeksem jest regulamin lub statut placówki.
